Okudum, irdeledim, oradan başka konulara atladım, bazı ilginç konuları o işlerde uzman arkadaşlarıma pas etmeyi kararlaştırarak müzik için en uygun olan deyimi irdelemeye karar verdim.
Karşıma çıkan başlıca konuların İngilizce ve de Türkçe başlıkları şöyleydi:
- Plagiarism: İntihal, aşırmacılık
- Fraud: Dolandırıcılık, hile, sahtekarlık
- Copyright Infringement: Telif Hakkı İhlali
- Charlatan: Şarlatan, Sahtekar
- Dunning-Kruger Effect: "Dunning-Kruger" Kişilik Yanlış Algılama Eğilimi
- Crank (Crackpot, Kook): Garip sabit fikirleri olan huysuz kimse
- Crank Magnetism: "Crank"ların çekiciliği, onlara inanan insanların durumu...
(Sevgili Yankı Yazgan,
Bizlere blog'unda kendi akışkan, sevimli ve son derece eğitici tarzınla "Dunning-Kruger Effect", "Crank"lar ve benzeri kişiliklerden bahsetsen ne denli mutlu olurduk. Bunlar anlayabildiğim kadarıyla çevremizi sarmış durumdalar, televizyonda, basında, internette... Her yerde...)
Dolandırıcılık, Sahtekarlık müzikte çok yapılan bir işlem. Ancak bu başlık altında korsan CD, izinsiz mp3 indirme, albüm kopyalayıp çoğaltma gibi mekanik durumlar var.
Telif Hakkı İhlali ise yaratıcının haklarına tecavüzü anlatan hukuksal bir terim. Bu ihlalin olduğuna karar verildiği andan başlayarak mağdur olan kişinin tazminat hakkı doğuyor, ihlal eden kişiye de ceza verilmesi konusu ortaya çıkıyor.
Ancak müzikte belki de müzik tarihi ile aynı yaşta olan en önemli "kötücül" uygulama İngilizcede "Plagiarism" kelimesi ile anlatılan resmi dilde "intihal", günlük kullanımda da "aşırmacılık" başlığı altında yapılanlar.
Müzikte İntihal, daha önce yaratılmış bir müzik parçasının önemli bir kısmının kopyalanarak aralarında önemli bir benzerlik bulunan yeni bir eserin yaratılması.
İntihal'den söz etmek için bazı "olmazsa olmaz" şartlar gerekli:
Bir kere kopyacının orijinal esere mantıklı bir şekilde ulaşım olanağını bulmuş olması gerekmekte. (Şarkı eski meşhur bir parçadır (eski bir hit) veya şarkı U-Tube'da yer almaktadır).
Şarkının orijinal müzikle belirgin bir ilişkisinin saptanması, şarkıyı kopyalayan kişinin kendi yaratıcı özelliklerini hiç katmamış olması da gerekmekte...
Bu arada bir "şehir efsanesi"nden bahsetmeden geçemeyeceğim:
Bir şarkının içinden dört mezüre kadar yapılan alıntı intihale girmez inancı tamamen yanlıştır. Telif Kanununda böyle bir madde yoktur. Öyle şarkı vardır ki dört mezürde tüm karakterini ortaya koyar, kimisinde karakter daha fazla mezürde ortaya çıkar....
İntihal iki şekilde olur, ya müzik fikri (ezgi, motif) kopyalanmıştır, ya da müziğin bir bölümü "sampling-örnekleme" tekniğiyle kopyalanmıştır.
İntihalde "niyet" çok önemlidir. Bu alıntının bilinçli veya bilinçsiz şekilde yapılmış olması mahkemede çok önemli bir konudur.
George Harrison’un 1971 yılında bestelediği "My Sweet Lord" o zamanki listelerde uzun süre birinci sırada yer alırken bu şarkının 1963 yılında "Chiffons" isimli grubun solisti Ronnie Mack tarafından bestelenmiş "He's So Fine" isimli şarkısıyla aynı olduğu fark edilir. Eski şarkının telif kurumu dava açar.
Merak ettim, U-Tube'da dinledim iki şarkıyı, biri şarkıyı üst üste koymuş, tıpa tıp aynı müzik, aynı orta bölüm, inanılmaz bir benzerlik.
Dava sonuçlanır, George Harrison'un beste yaparken eski şarkının varlığından bilinçli bir şekilde haberdar olmadığı kararlaştırılır. Yani kötü niyet bulunmaz bu "kopyalama" durumunda.
Başkasının eserinden alıntı yapılması başlığı altında bir de "Fair Use - Dürüst kullanma" ile "Parodi - Gülünç Taklit Eser" konularından bahsetmeden geçemeyeceğim:
Örneğin Avustralya Telif Kanununda bir gazete makalesinin veya bir şarkının %10'unu, kaynak bildirerek kullanmak "Dürüst Kullanma" oluyor.
Bir şarkıyı, tıpa tıp benzer bir formda onu gülünç bir şekle sokarak kullanmak olayına "Parodi" deniyor. Michael Jackson'un "Beat It" şarkısı ile onun parodi versiyonu Al Yankovic 'in "Eat It" şarkısı gibi. Levent Aran'ın "Sütü Seven Kamyon Şoförü" ülkemin zeki gençleri tarafından yapılmış şahane bir parodi örneğin.
"Sütü Seven Kamyon Şoförü / Si Tu Savais Combien Je T'aime"
"Eat It - Al Yankovic"
Çevremizde, bizler paranoid kişi olmamakla birlikte bir çok "plagiarism-intihal" olayının gerçekleştiğini hissediyoruz sıklıkla...
"Kendi Kendine İntihal - Self Plagiarism" olayından bir sonraki yazıda bahsedeceğim. Aslında naçizane "kendi kendini tekrarlamacılık" ismini koyduğum bu durum daha sık gerçekleştiriliyor ülkemde, hem de her türlü müzik alanında. Pop müziğimizin yavaş ilerlemesi, fantezi türk müziğinin taklitçilikten dolayı değer kaybına uğraması sırf bu yüzden... sırf bu yüzden işte... (İşte bu da benden dürüst kullanım: Lale Müldür'ün Destina şiirinden)
Gelecek yazımda müziğin algoritmalardan oluşması, bu nedenle de müziğin tarihsel çizgide ve de sosyo-kültürel anlamda değişen algoritmalarının müzik eserlerinin kendi aralarında ister istemez benzerlikler yaratmasını irdelemek istiyorum.
Meraklıları için yedi tam ve de beş arıza sesten oluşan müzik parçalarının bir birlerine tıpa tıp benzer olması olasılığının matematiksel karşılığı için aşağıdaki bağlantıyı veriyorum:
A Mathematical Look at Musical Plagiarism By FRANK BEHRENS, ART TIMES May, 2004
http://www.arttimesjournal.com/music/mathematical.htm
Bir Şey Yaratırken Orijinal Olmaya Çalışın
"benden kopyaladı" demesinler...
Türkiye'de şarkı çalmaktan suçlu bulunmuş biri ,yada bir gurup, veya bir yapımcı var mıdır selim abi ? temayı çalmak aslında bir ahlak sorunu değil midir ?
YanıtlaSil70li yıllarda besteleyip kasede kaydederek sözüm ona bir arkadaşa emanet ettiğim şarkımın 2016 yılında sözleri tamamen değiştirilip müziği aynen kopyalanmış olarak o kişi tarafından piyasaya çıkarıldığını görmüş bir kişi olarak; 'temayı çalmak aslında bir ahlak sorunu değil midir? 'sorunuzu çok iyi anlıyorum.
YanıtlaSil